Żydzi w Bielsku

Bielsko, o którym pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1312, wchodziło w skład Księstwa Cieszyńskiego i od 1327 było pod panowaniem czeskim. W roku 1526 znalazło się pod władzą habsburską, pod którą pozostawało aż do roku 1918. Po utracie części Śląska przez Marię Teresę w 1742 r. stanowiło część utworzonego Śląska Austriackiego z rządem krajowym w Opawie. W 1918 r. weszło w granice odrodzonego państwa polskiego, przynależąc w latach 1922-1939 do województwa śląskiego. Obecność wyznawców judaizmu w Bielsku związana jest ściśle z pierwszą żydowską rodziną Singerów, którzy mieszkali w Cieszynie od XVII w. Z 1653 r. pochodzi wzmianka, która informuje, że w Bielsku pobiera myto i handluje alkoholem osoba pochodzenia żydowskiego. Jednak konkretne imiona tolerowanych żydowskich mieszkańców miasta pochodzą dopiero z 1752 r. Pierwsi bielscy Żydzi zorganizowali dom modlitwy w prywatnym mieszkaniu a pochówki aż do 1849 r. odbywały się na cmentarzu żydowskim w Cieszynie. Osiedlanie się wyznawców judaizmu w mieście związane było z jego atrakcyjnością gospodarczą. Bliskość granicy z Rzeczypospolitą, Prusami oraz Górnymi Węgrami sprzyjało handlowi, a gdy w 1772 r. przyłączono do Austrii południową Małopolskę z Lipnikiem-Białą, gospodarka miasta zaczęła rozkwitać. Z biegiem lat liczba Żydów zwiększała się wraz z ich zamożnością związaną z rozwojem handlu tekstyliami. W 1790 r. w Bielsku zamieszkiwało 86 Żydów (3,85% mieszkańców miasta), a w 1837 r. już 426 Żydów. Tak liczna grupa miała swój dom modlitwy, rzeźnię i kuchnię koszerną oraz mykwę. Funkcję nieoficjalnego rabina sprawował w tym czasie Hirsch Heinrich Morgenstern.

W 1849 r. nabyli grunt w pobliskiej wsi Aleksandrowice (dziś dzielnica Bielska-Białej), na którym założyli cmentarz. Dnia 27 grudnia 1865 r. bielska gmina wyznaniowa odłączyła się od cieszyńskiej a na czele stanęli: Beniamin Holländer, dr Ignatz Rössler, Salomon Tugendhat i Adolf Brüll. Samodzielność oznaczała także prawo do zatrudnienia miejscowego oficjalnego rabina. W czasach austriackich rabinami w bielskiej gminie byli kolejno dr Lazar Frankfurter (1865-1874) i dr Wolf Lesser (1875-1882). W tym czasie funkcję kantora spełniał Ignatz Fischer, którzy przybył do Bielska z Górnych Węgier (Słowacji). Po śmierci Lessera w 1882 r. nowym rabinem został dr Adolf Kurrein, który zaangażował się w rozwój haskali, a także później sympatyzował z rodzącym się ruchem syjonistycznym. Był autorem wielu prac naukowych, religijnych i okolicznościowych, z których kilka pisał bądź wydał w Bielsku. Po jego odejściu w 1888 r. nowym rabinem został dr Saul Horowitz. Również on w czasie swojej dziesięcioletniej służby propagował w gminie bielskiej ideały żydowskiego oświecenia. Jego pozycja i zaangażowanie naukowe spowodowały, że w 1896 r. opuścił Bielsko i wyjechał do Wrocławia, gdzie został zatrudniony jako docent filozofii religii i homiletyki w seminarium żydowskim. Tego roku nowym rabinem w Bielsku został pochodzący z Budapesztu dr Markus Steiner.

 

Bielska gmina prowadzona była przez ludzi opowiadających się za postępowym rozumieniem religii mojżeszowej. Widoczne to było już choćby przy doborze zatrudnionych rabinów, bowiem stanowisko rabina mogła pełnić tylko osoba po wyższych studiach ogólnych, najlepiej filozoficznych, oraz posiadająca specjalne wykształcenie rabinackie w seminarium postępowym. Dla nielicznej grupy ortodoksów, których grupa napłynęła w poszukiwaniu pracy z Galicji do Bielska po 1870 r., utrzymywano specjalnie dla nich osobny dom modlitwy oraz podrabina, pełniącego funkcje rabinackie dla grupki ortodoksów. W 1890 r. został na tym stanowisku zatrudniony Menachem Mendel Stern z Andrychowa, pełniący swoje obowiązki do śmierci w 1928 r. Jego zastępcą został syn Mojżesz Stern, który funkcję tę sprawował do 1939 r. Po zakończonej I wojnie światowej, rozpadzie cesarstw i monarchii, narodziły się z nich nowe państwa. Miasto Bielsko w latach 1922-1939 weszło w skład autonomicznego województwa śląskiego w II Rzeczypospolitej Polskiej. W latach trzydziestych w województwie śląskim mieszkało 1,5% Żydów, czyli 19 tys. na około 1.300 tys. mieszkańców. Prawo autonomiczne miasta, które niechętne było osiedlaniu się okolicznych ubogich robotników i emigrantów z Galicji, przestało mieć znaczenie. Bielsko znane było ze swojego przemysłowego charakteru i możliwości znalezienia lepszej pracy niż w innych częściach ówczesnej Polski. Liczba ludności miasta w tym okresie znacznie się zwiększyła. Także wielu Żydów, głównie z województw wschodnich, przybyło do Bielska. Mimo że ich liczba z roku na rok się zwiększała, to procent Żydów w stosunku do ogółu mieszkańców miasta utrzymywał się na poziomie 20%. W 1921 r. było 3982 Żydów, w 1928 r. – 4520, w 1930 r. – 5200, w 1939 r. liczba ta przekroczyła 5 tysięcy. Żydzi bielscy w okresie międzywojennym czuli większy związek mentalny i rodzinny z Wiedniem, Brnem, Pragą czy Budapesztem niż Warszawą. Osiedlanie się polskojęzycznych Żydów z centralnej i wschodniej Polski zmieniało ten stan rzeczy. Raport Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego z pierwszej polowy lat trzydziestych informował, że w ostatnich kilku latach osiedliło się w Bielsku około 300 rodzin żydowskich, przeważnie ze wschodniej Małopolski.

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA

Żydzi mieli też znaczny udział w rozwoju gospodarczym miasta. Pierwsze fabryki zaczęli zakładać w latach 30-tych XIX wieku. Były to zakłady małe bądź średnie. W roku 1865 w rękach żydowskich znajdowały się m.in.: 3 fabryki sukna, farbiarnia i jeden zakład apretury. Spośród 28 firm handlujących wełną i suknem – 16 należało do Żydów. Rozwój gospodarczy, kulturalny i organizacyjny miasta sprzyjał wzrostowi liczebności społeczności żydowskiej. I tak w 1880 r. miasto zamieszkiwało 1660 Żydów (12,7% ogółu mieszkańców). Dziesięć lat później liczba ta wynosiła 1877 osób (13,6%), a w 1890 r. już 2460 (14,8%). W 1910 r. wymienia 3024 Żydów (16,3%).

SYNAGOGA

Pierwsza oficjalna synagoga zwana „templem” znajdowała się przy ulicy Tempelstrasse (dziś ul. Cechowa 20) i funkcjonowała w latach 1839-1881. Z biegiem lat synagoga przy Tempelstrasse okazała się za mała dla powiększającej się społeczności żydowskiej. Zakupiono teren w obrębie nowych reprezentacyjnych ulic miasta: Kaiser Franz Joseph Strasse (dziś ul. 3 Maja) oraz Elisabethstrasse (dziś ul. Mickiewicza). Budowę rozpoczęto w 1880, a zakończono w 1881 r. Autorami projektu byli wiedeńczyk Ludwik Schöne i bielszczanin Carl Korn, a wykonawcą – firma budowlana Emanuela Rosta. Nowa świątynia zaprojektowana w stylu mauretańskim nawiązywała do orientu. W synagodze psalmy śpiewane były w języku hebrajskim, tylko że wierni w większości nie znający języka hebrajskiego często byli bardziej uczestnikami koncertu muzycznego niż aktywnymi jego współtwórcami. Postępowa synagoga miała pięknie brzmiące organy i chór oraz dwóch kantorów o klasycznej operowej barwie głosu: Ignacego Goldmana i Rudolfa Fischera. Na uwagę zasługuje jednak chór. W synagodze żydowskiej w Bielsku organistą był chrześcijanin – Paweł Golasowski, a dużą część chóru także stanowili chrześcijanie. Nadkantor Goldman angażował do chóru nie tylko współwyznawców, którzy mieli szczerą chęć śpiewać, lecz także tych mieszkańców miasta, którzy mieli dobre głosy bez względu na wyznanie.

Gmina żydowska utrzymywała oprócz wielkiej postępowej synagogi, także mniejszą przy ulicy Nad Ścieżką 7. Znajdowała się obok największego żydowskiego zakładu kamieniarskiego w mieście należącego do Salomona Leisera Wulkana. Na dole jednopiętrowego budynku znajdowały się prywatne mieszkania, w których mieszkali asesor rabinacki Menachem Mendel Stern. Na piętrze znajdował się duży pokój mieszczący salę modlitw – bóżnicę urządzoną w stylu ortodoksyjnym. Nazywała się oficjalnie Domem Modlitwy Towarzystwa Nweh Schalom (Nweh Schalom Israelitischer Bethausverein). W latach 1900-1928 na jej czele stał Menachem Mendel Stern pochodzący z Tarnowa, a po jego śmierci, syn Mojżesz Samuel Stern. Główny rabin bielskiego kahału dr Markus Steiner, w zakresie koszerności pilnował głównie spraw związanych z ubojem rytualnym oraz wypiekiem macy na Pesach. Natomiast asesor rabinacki Mojżesz Stern drobiazgowo pilnował produkcji i sprzedaży całej reszty produktów spożywczych, w które zaopatrywali się miejscowi pobożni Żydzi.

SZKOŁA

W 1872 r. oddano do użytku własną szkołę żydowską przy Giselastrasse (ul. Krasińskiego 17), do której uczęszczało na przełomie wieków ponad 300 uczniów. Nie była to jedyna szkoła utrzymywana przez bielski kahał w okresie międzywojennym. W Białej istniała ortodoksyjna szkoła Marbizi Thora dla chłopców. Ortodoksi wywierali presję na powstanie ortodoksyjnej szkoły dla dziewcząt. Jednak gmina żydowska w Białej nie chciała ponosić dodatkowych wydatków na szkołę dla dziewcząt, zwłaszcza, że utrzymywali także szkołę Jabne zorganizowaną przez zwolenników stronnictwa Mizrachi. Wtedy oczy ortodoksów zwróciły się na bielski kahał. Pod presją pobożnych Żydów z Bielska i Białej oraz z gwarancją, że część kosztów poniosą bogaci fabrykanci ortodoksyjni (w tym Markus Wolf i Feiwel Rabinowitz), zgodzili się na powstanie szkoły dla ortodoksyjnych dziewcząt. Placówka nosiła oficjalną nazwę Beth Jaakow Töchterschule der Agudas Jisroel Bielitz-Biala i mieściła się na piętrze kamienicy przy ul. 3 Maja nr 25. Na jej czele pod koniec lat dwudziestych stały Paula Fränkel, Regina Stern i Lea Rapaport. W 1929 r. do szkoły uczęszczało 70 dziewcząt w wieku od 8-16 lat. W budżecie bielskiego kahału z końca trzydziestych szkoła Beth Jaakow figuruje w pozycji wydatków. Z relacji wynika, że szkoła działała aż do wybuchu wojny.

LOŻA

Dowodem na wybitnie postępowy charakter gminy bielskiej jest fakt, że to właśnie w Bielsku powstała, założona w 1889 r., pierwsza na terenie monarchii austro-węgierskiej loża B’nei B’rith. Związek B’nei B’rith to najstarsza organizacja żydowska, założona 13 października 1846 r. w Nowym Jorku przez niemieckiego Żyda, Henrego Jonesa. Organizacja miała głównie charakter filantropijno-oświatowy. Prowadziła działania na rzecz niesienia pomocy potrzebującym oraz inicjowała i sponsorowała prace wychowawcze, opiekuńcze i edukacyjne z młodzieżą. Ogromną wagę przykładała do rozwoju zasad humanitaryzmu wśród Żydów i wysokich postaw etycznych i moralnych u swoich członków. Czasami zaliczano B’nei B’rith do organizacji masońskich, ze względu na używaną nomenklaturę: „loża”, „zakon”, „bracia” oraz specyficzny rytuał spotkań i inicjacji nowych członków. Bielska loża w statucie z okresu międzywojennego miała zapisane, że ich celem jest krzewienie wśród Żydów najczystszych zasad miłości bliźniego, najwyższych ideałów ludzkości i patriotyzm, wpajanie zasad etycznych, zamiłowania do piękna oraz do ofiarnej pracy dla dobra ogółu, popieranie i rozpowszechnianie nauki, literatury i sztuki, udzielanie pomocy radą i czynem wszystkim znajdującym się w potrzebie, łagodzenie nędzy ubogich, otaczanie opieką wdów, sierot i chorych, a także popieranie instytucji zmierzających do realizowania tych zasad w życiu. Członkami bielskiej loży byli Żydzi z Cieszyna, Skoczowa, Czechowic, Dziedzic oraz Zachodniej Małopolski czyli Białej, Oświęcimia, Żywca.

DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNA

W drugiej połowie XIX w. nastąpił najsilniejszy proces asymilacji pomiędzy ludnością żydowską a niemiecką. Żydzi należeli do niemieckich stowarzyszeń, takich jak Leseverein i Theatherverein. Posyłali dzieci do niemieckich szkół i brali udział w ogólnym życiu kulturalnym i towarzyskim. Dobre stosunki łączyły także gminę żydowską z miejscowym zborem ewangelickim.

Już w 1860 r. powstało Israelitische Frauen Wohltätigkeitsverein in Bielitz-Biala (Izraelickie Kobiece Stowarzyszenie Dobroczynne w Bielsku-Białej), które postawiło sobie za cel wspomaganie osób najuboższych i potrzebujących pomocy. Była to organizacja kobieca, a w tamtych czasach niewiasty nie uczestniczyły jeszcze tak powszechnie w życiu publicznym, zwłaszcza gdy odnosiło się to do instytucji mającej swoje korzenie w judaizmie – religii, której struktury organizacyjne tworzyli mężczyźni. Istnienie zatem tej organizacji w Bielsku świadczyło o liberalnym nastawieniu do religii jej członków. Związek Kobiet założył fundację, której celem było coroczne przekazywanie pieniędzy dla ubogich sierot żydowskich. Celem stowarzyszenia było wspieranie biednych, „szczególnie tych biednych i godnych rodzin lub pojedynczych osób, które należy zaliczyć do wstydliwych biedaków”. Pomocy udzielano mianowicie poprzez dawanie jałmużny w postaci pieniężnej albo w postaci żywności lub innych rzeczy oraz przydzielenie zajęcia zarobkowego. Pomoc pieniężna biednym mogła mieć charakter stały (kiedy to ubogi został przyjęty jako podopieczny stowarzyszenia) lub czasowy (poprzez szczególne formy pomocy). W okresie swojej działalności związek liczył około 300 członkiń. Na jego czele w stały między innymi: Josefine Schmetterling, Fanny Brüll, Sophie Riesenfeld, Berta Steinem, Hedwig Pollatschek.

Bielscy Żydzi postanowili założyć swoją bibliotekę, aby członkom gminy i podróżującej młodzieży mogła być przekazywana wiedza o żydowskiej kulturze, literaturze i historii. Pomysł ten, wspierany przez członków loży, został wkrótce urzeczywistniony i w listopadzie 1905 r. biblioteka została otwarta, częściowo z książek pochodzących z prywatnej biblioteki po znanym uczonym Salomonie Joachimie Halberstammie. Biblioteka była chętnie odwiedzana i przyczyniała się do wzbogacenia horyzontów bielskiej młodzieży żydowskiej. Podobnie współpraca z gminą wyznaniową umożliwiła loży wspieranie i współtworzenie prac przy działalności opieki społecznej. Członkowie loży wspomagali gminę w przeprowadzeniu reformy opieki społecznej i stworzyli centralny organ zarządzający, mający na celu rozsądne i celowe wspieranie biednych. Ten centralny organ, w którego rękach złożona była cała żydowska opieka społeczna, składał się z trzech delegowanych komisji wyznaniowych: Bractwo Chewra Kadischa, Jüdischen Frauenwohltätigkeitsvereines (Żydowski Kobiecy Związek Dobroczynny) i „Austria” B’nei B’rith połączonych w Armenunterstützungs-Kommission (Komisję Wspierania Biednych). Podobnie połączyła bielska loża również miejscowe żydowskie towarzystwa naukowe. Dzięki staraniom „Austrii” powstała komisja o nazwie Jüdischer Volksbildungsausschutz (Żydowska Komisja Kształcenia Ludowego), w której reprezentowane były stowarzyszenia naukowe, gmina wyznaniowa i żydowscy nauczyciele. Również tutejsze stowarzyszenie rzemieślnicze było wspierane przez lożę, która doprowadziła do jego rozwoju. Zwłaszcza dzięki staraniom przewodniczącego, radcy Josefa Langefeldera, napłynęły składki i darowizny, które przyczyniały się do rozwoju kształcenia w rzemiośle bielskich Żydów.

Do innych ważnym działań bielskich Żydów należało założenie Jüdische Volksbank (Żydowskiego Banku Ludowego) czy powstanie 5-klasowej żydowskiej szkoły powszechnej i dwuletniego przedszkola. Jednak członkowie B’nei B’rith najaktywniej zaangażowali się w działalność i finansowanie dwóch stowarzyszeń: Freitischverein (Towarzystwo Darmowego Stołu) i Ferienheim (Dom Wakacyjny). Freitischverein zorganizowało stołówkę, z której korzystały żydowskie dzieci pobierające naukę w okolicznych szkołach oraz miejscowi ubodzy Żydzi. Natomiast Ferienheim prowadził dom wypoczynkowy i kolonijny dla dzieci. W 1908 r. odbyło się uroczyste otwarcie własnego domu w willowej dzielnicy Bielska zwanej Lasem Cygańskim, położonej u stóp beskidzkich lasów. Co roku kilkadziesiąt dzieci odpoczywało dzięki towarzystwu Ferienheim.

FUNDACJA SIMACHOWITZÓW

Niemały wkład w prowadzoną działalność dobroczynną wśród ludności żydowskiej Bielska miała też inicjatywa powołania żydowskiego domu sierot, zwanego potocznie Fundacją Simachowitzów. W 1916 r., kiedy członek bielskiej loży B’nei B’rith, kupiec Berthold Simachowitz wraz z żoną Anną, podarowali Izraelickiemu Kobiecemu Stowarzyszeniu Dobroczynnemu w Bielsku-Białej majątek składający się przestronnego budynku hotelowego z należącym do niego ogrodem i polem w uzdrowiskowej wsi Jaworze (niem. Ernsdorf) na południu od Bielska. Odpowiednio do hojności darowizny rozszerzono pierwotne plany, które zakładały opiekę tylko nad miejscowymi sierotami. W skład kuratorium fundacji wchodzili: państwo Anna i Berthold Simachowitz, trzech przedstawicieli i przewodnicząca Izraelickiego Kobiecego Stowarzyszenia Dobroczynnego, trzech przedstawicieli i przewodniczący Zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej, trzech przedstawicieli i przewodniczący loży B’nei B’rith oraz aktualny bielski rabin, którym był przez cały czas funkcjonowania domu opieki dr Markus Steiner. W 1917 r. dokonano uroczystego otwarcia sierocińca, w którym już mieszkało 60 wychowanków. Od tego czasu dom opieki kierowany przez Simona Thiebergera wychowywał chłopców i dziewczęta od 6 do 14 roku życia, których uczono także rzemiosła.

SALOMON JOACHIM HALBERSTAMM

Wielu było wybitnych liderów bielskiej społeczności żydowskiej w czasach austriackich. Część z nich zasłużyła się w trakcie powstawania samodzielnej gminy, inni działali na polu dobroczynności i filantropii lub udzielając się w społecznych organizacjach. Warto wspomnieć wybitnego uczonego Salomona Joachima Halberstamma. Był bibliofilem, kolekcjonerem, naukowcem i kupcem. Urodził się w 1832 r. w Krakowie. W 1860 r. już jako zamożny kupiec przeprowadził się do Bielska. Wielka znajomość historii i ksiąg religijnych w połączeniu z talentem handlowym pozwoliła Halberstammowi znaleźć wiele przychylnych osób wśród żydowskich fabrykantów tekstylnych. Zatrudniali go jako swojego agenta organizującego sprzedaż wytworzonych w Bielsku produktów do krajów zachodniej i południowej Europy, basenu Morza Śródziemnego, północnej Afryki czy Azji. Liczne podróże do Italii, Francji, Egiptu czy Persji owocowały rozwojem eksportu bielskich tkanin, a jednocześnie za zarobione pieniądze Halberstamm kupował cenne księgi i dokumenty w języku hebrajskim czy aramejskim. Wracając tygodniami z dalekich krajów, miał czas, by czytać i wgłębiać się w każdą literę świętych ksiąg. Tu w Bielsku zajął się głównie Torą, studiom judaistycznym i pasjom bibliofilskim, nie porzucając jednak działalności kupieckiej. Będąc wpływową postacią w żydowskim świecie naukowym, utrzymywał ożywione kontakty z najwybitniejszymi uczonymi tamtego czasu. Obficie też zasilał hebrajskie i niemieckie czasopisma swoją publicystyką oraz opracowaniami naukowymi. U schyłku XIX wieku stał się jedną z najważniejszych postaci hebrajskiej publicystyki w Wiedniu. Aktywnie uczestniczył też w życiu naukowym, biorąc udział w wielu ważnych sporach naukowych drugiej połowy XIX wieku. Był założycielem, jednym z dyrektorów oraz sponsorem towarzystwa i wydawnictwa Mekice Nirdamim (Budzący Uśpionych), gdzie czasami również drukował swoje prace. Obok niego w zarządzie towarzystwa zasiadali: rabin Nathan Adler (Frankfurt), sir Moses Montefiore i Joseph Zedner (Londyn), Albert Cohn (Paryż), Samuel D. Luzzatto (Padwa), M. Sachs (Berlin), Eliezer Lipman Silberman (Lyck-Ełk), M. Straschun (Wilno). Salomon Halberstamm zmarł w 1900 r. i pochowano go na miejscowym cmentarzu w Bielsku.

SALOMON POLLAK

Warto wspomnieć także Salomona Pollaka, który został na mocy postanowienia Rady Miasta Bielska zaszczycony tytułem honorowego obywatela miasta. Był wieloletnim przewodniczącym Izraelickiej Gminy Wyznaniowej w Bielsku, radcą cesarskim, wieloletnim członkiem Rady Miasta Bielska oraz działaczem społecznym i filantropem. Uzyskane zaufanie współobywateli sprawiło, że w 1888 roku został wybrany na członka Rady Miasta Bielska, którą to funkcję sprawował przez 32 lata. Do jego obowiązków należały sprawy skarbu miasta, a od 1891 roku sprawował funkcję naczelnika Komisji Finansów. Zajmował się rokrocznie opracowywaniem preliminarza budżetu i nadzorowaniem majątku trwałego miasta oraz kontrolą realizacji budżetu miejskiego, fundacji i funduszów. Nazywano go potocznie „ministrem finansów miasta”. Od 1898 roku powierzono mu stanowisko Prezesa Gminy, którą to godność pełnił aż do swej śmierci. Zaangażował się w budowę Żydowskiej Szkoły Powszechnej przy ul. Krasińskiego 17, synagogi, domu przedpogrzebowego na cmentarzu żydowskim w Aleksandrowicach oraz budynku zarządu Gminy. Był prezesem Bractwa Pogrzebowego Chewra Kadisza oraz założycielem Izraelickiego Towarzystwa Dobroczynności. W 1908 roku w uznaniu zasług otrzymał z rąk cesarza Franciszka Józefa I godność radcy cesarskiego. Decyzją Rady Gminy Miasta Bielska w dniu 21 lipca 1910 roku, w podziękowaniu za jego działalność na rzecz rozwoju miasta, przyznano mu status Honorowego Obywatela. Zmarł w 1920 r. w wieku 80 lat i został pochowany w Alei Zasłużonych.

SYJONIŚCI

Nowe idee żydowskiego odrodzenia narodowego w Palestynie dotarły do Bielska z wiedeńskiej stolicy za pośrednictwem kształcących się tam studentów. Na wzór akademickich towarzystw Unitas, Iwria czy Kadima bielszczanie powołali 23 października 1896 r. w Wiedniu swoją korporację wakacyjną o nazwie Emunah (hebr. wiara). Było to pierwsze studenckie ugrupowanie syjonistyczne na Śląsku Austriackim i Morawach. W 1897 r. w sali hotelu „Kaiserhof” w Bielsku zorganizowali uroczyste spotkanie „Jüdisch Akademische Verbindung Emunah in Bielisz”, na którym odczytano listy z pozdrowieniami od przywódców syjonizmu, Theodora Herzla i Nathana Birnbauma. Jednak nie tylko młodzież akademicka zainteresowała się nowym nurtem syjonistycznym. W 1898 r. powstała w Bielsku organizacja Haszachar (zapisywana wtedy: Haschachar), która gromadziła osoby dorosłe. Z biegiem czasu stała się największą siłą polityczną reprezentującą bielskich i bialskich syjonistów. Mimo, że nawoływała do powrotu do Palestyny, to jej działacze głównie skupiali się na poprawie położenia miejscowej ludności żydowskiej oraz odwrócenia uwagi od asymilacji na rzecz rozbudzania żydowskiego ducha narodowego. Jednym z najważniejszych wydarzeń w czasach austriackich dla miejscowych syjonistów było zorganizowanie w 1902 r. w Bielsku, drugiego kongresu syjonistycznego dla krajów monarchii austro-węgierskiej. Ważną inwestycją jaką zrealizowała gmina w czasie rządów syjonistów, było wybudowanie na parceli obok synagogi gmachu Żydowskiego Domu Ludowego im. Chaima Nachmana Bialika. Dnia 16 października 1934 r. obiekt został oddany do użytku. W budynku znajdowała się sala gimnastyczna, wyposażona przez klub sportowy Makabi w garderobę, łaźnie i prysznice. Oprócz tego były tam liczne sale i pomieszczenia, z których korzystały żydowskie organizacje i towarzystwa w tym Instytut Nauk Judaistycznych i Języka Hebrajskiego oraz biblioteka im. Salomona Halberstamma. I, co ważne dla ortodoksyjnej społeczności, po raz pierwszy w tym obiekcie uruchomiono w Bielsku mykwę. W domu Bialika odbywały się odczyty, przedstawienia szkolne a nawet nabożeństwa.

 

Autor dr Jacek Proszyk